Ein fyrrapart eina viku fyri ólavsøku møtti eg ungum manni í Álakeri, sum arbeiddi har á leiðini. Ungi maðurin róði við Havnarbátinum. Tá eg spurdi hann, hvussu hann higartil var nøgdur við róðrarárið, øtaðist eg og stúrsaði við. Hann segði nakað soleiðis: – Tá dømingin er so vánalig, og startdómarar duga so illa at starta bátarnar, so fari eg ongantíð aftur brúka so nógva tíð til venjingar og FM-róðrar. Vit kýta okkum hvønn dag í viku, so uppliva vit so út av lagi vánaligari viðferð av einstøkum startdómararum, segði ungi maðurin. Eg stóð púra býttur og hugdi í eyguni á unga manninum, sum var keddur og ørkymlaður.

Allan henda dagin hugsaði eg um unga mannin, sum eg bara kenni frá bátum í Havnar róðrarfelag. Ikki vildi eg skriva um hesa hending til tess ikki at órógva ólavsøkuróðurin hjá unga manninum, men nú er róðrarárið av, og eg havi kannað nærri, hvat hesin ungi rógvarin sipaði til. Eg havi tosað við eldri rógvara umborð á Havnarbátinum, og hann sigur soleiðis: – Ungi maðurin sipar fyrst til hendingina í Vági, har persónur við rópara í dómarabáti eftir startin rópti so nógv á Havnarbátin, at hetta órógvaði umborð. Vit hoyrdu ikki róðurskvinnuna umborð orsakað av kvinnurøddina í dómarabátinum. Her leyp alt saman. Havnarbáturin stýrdi ikki skeivt henda dagin, hetta var annar bátur, og Havnarbáturin helt seg til egnu endaboyu allan vegin á mál, sigur ungi rógvarin.

Hin hendingin var í Vestmanna, har Havnarbáturin og Drekin reyði lógu skeivir, tá skotið brast. Tað átti verið lætt at startað bara fýra 10-mannafør, men ungi maðurin segði mær, at Havnarbáturin lá skeivur, tá skotið brast. Árar í eina borðinum vóru í sjónum til tess at fáa bátin beinan. Men knappliga brast skotið, og umborð á Havnarbátinum mistu teir fleiri tøk, og hetta oyðiløgdu okkum róðurin, sigur ungi rógvarin. Eldri rógvarin sigur mær, at startdómarin lá beint við Havnarbátin og Drekan reyða og átti sjálvandi at sæð hetta. Drekin reyði lá eisini skeivur og kom tí illa frá startinum í Vestmanna, sigur viðkomandi.

Mín niðurstøðan er púra greið. Megnar startdómari ikki at starta fýra 10-mannafør, so vit fáa ein erligan og rættvísan kappróður, so skal hesin persónur sjálvandi ikki vera startdómari. Eg gerist keddur og ørkymlaður at hoyra slíkt, tí eg veit, hvussu nógva orku og tíð rógvarar brúka til kappróður. Stardómarar og dómarar annars, mugu hava slíkt støði, sum rógvarar hava. Her er eisini talan um virðing fyri rógvarum.

Tá vit hugsa um teir sjey FM-róðrarnar, so vóru teir fimm róðrarnir væl avgreiddir, meðan tað gekk av skriðuni í Hvalvík og minni væl í Vestmanna. Eg haldi, at tað er ússaligt, at tá so illa gekk í Hvalvík, at vit ongantíð fingu eina frágreiðing, hví tað gekk av skriðuni. Sjálvandi vilja fólk fáa eina nágreinliga frágreiðing, hvat hendi í Hvalvík. Frágreiðingin kom ongantíð. Sjálvandi hevur Róðrarsambandið endaliga ábyrgdini, men tá hvalvíkingar bjóða seg fram at fyrireika FM-róðrar, so hava tey so sanniliga eisini árbyrgdina.

Eisini haldi eg, at ikki var nóg gott, at vit í Vestmanna skuldu missa ein tíma. Hetta líkist ongum í hampuligum veðri. Vit tíma rætt og slætt ikki longur at hoyra um hanaføtur og søkk ella bátar, sum ikki megna at halda startinum. Hetta eru afturvendandi trupulleikar ár um ár. Róðrarsambndið skal lata fólk skipa fyri FM-róðrunum, sum hava royndirnar og duga hetta arbeiði. Tilvilding má ikki sleppa at ráða í føroyskum kappróðri, sum tildømis hendi í Hvalvík, har millum annað 25 barnamanningar vóru sendar til húsa aftur í góðum róðrarlíkindum orsakað av út av lagi vánaligari fyrireiking. Hetta líkist svartasta ongum.

Ikki kenni eg til eftirmetingar í Róðrarsambandinum, men eg vóni, at nýggja nevndin í RSF hevur lært serliga av hendingini í Hvalvík. Ì eini eftirmeting er týdningarmikil at “plasera” ábyrgdina og siga hana alment. Hetta krevst til tess at koma víðari. (Vagnur)

Fríggjakvøldið um átta tíðina sat eg í bilinum á “Ískaiini” og eygleiddi tveir vatnskutarar, sum spældu sær á Havnarvág. Í løtum sigldu skutararnir millum 70-100 km/t um tíman. Løtu seinni møtti eg landspolitikara, har vit umrøddu hesa skilaleysu sigling á Havnarvág. Hann tók millum annað nakað soleiðis til. – Tórshavnar kommuna átti beinanvegin steðgað teimum skjóttgangandi bátunum, sum sigla við ungfólki á ólavsøku, Voxbotn og øðrum tiltøkum, segði viðkomandi. Í Føroyum skulu vannlukkur fyrst henda, áðrenn nakað verður gjørt. Eitt samdøgur eftir hendingina á “Ískaini”, lesi eg leygarkvøldið á in.fo, at vatnskutari hevur rent á land í Leirvík.

Tá Voxbotn var í 2015, var ein abbadóttir mín, sum tá var trettan ára gomul, farin í ein av hesum skjóttgangandi bátunum. Gentan er ikki stór á vøkstri og skuldi í eina dragt, sum var alt ov stór. Hetta kvøldið var mjørki undir Argjalandi, og skjóttgangandi báturin sigldi við nógvari ferð inn í mjørkan og snaraði knappliga rund. Fólk ýldu, og abbadóttirin gjørdist so bangin, at hon ongantíð aftur fer í slíkan bát. Abbadóttirin segði mær, at fleirí ávirkaði ungfólk vóru í bátinum. Ein beiggi mín var hetta kvøldið á veg til húsa og hoyrdi hesi ýlini í fjørðinum.

Nú fylgi eg væl við kappróðri, og tað er vorðið so galið í Havn um summarið, at kappróðrarbátar fáa ikki vant fyri skjóttgangandi bátum og vatnskutarum á Havnarvág, tí hesi førini geva so nógvar aldur frá sær. Summir bátar eru farnir á Kollafjørð at venja. Eg sá einastaðni havnarmeistaran siga, at stór skip hava trupulleikar av kappróðrarbátum, og at eingin reglugerð er fyri skjóttgangandi bátum og vatnskutarum á Havnarvág. Eg havi fleiri ferð skrivað um skilaleysu siglingina á Havnarvág, men tað rínur ikki við á Havnarskrivstovuni.

Eg vil siga tað soleiðis, at tað er ábyrgdarleyst av Tórshavnar havn og Tórshavnar kommunu bara at lata standa til. Tí vit vita, at fyrr ella seinni hendir ein vannlukku. Fer ein av hesum skjóttgangandi bátum við nógvari ferð runt við nógvum ungfólki, so kunnu vit ímynda okkum avleiðingarnar. Var eg havnarmeistari ella formaður í havnarnevndini, so hevði eg ikki sovið trygt um náttina vitandi um, hvat fer fram á Havnarvág. Um einki lógarverk er fyri slíkari sigling á Havnarvág, so er fáa gjørt eitt lógarverk beinanvegin.

Skal ferðslunevndin í Havn tildømis broyta okkurt skeltið í Havn, so skal málið ikki í løgtingið. Tórshavnar kommuna eigur Tórshavnar havn og kann seta krøv, hvussu siglast skal á Havnarvág. Tórshavnar kommuna skal beinanvegin geva havnarmeistaranum boð um at fáa steðgað allari skilaleysari sigling á Havnavág og fáa steðgað, at skjóttgangandi bátar sigla við ungfólki á ólavsøku og millum annað á Voxbotn og øðrum slíkum tiltøkum. Vit mugu ikki bíða, til vannlukka er hend.

Mær er sagt, at vatnskutarar kunnu sigla upp til 115 km/t. Tað kann tá tykjast løgið, at meðan tú í Havn bert hevur loyvi at koyra 50 km/t á vegunum og á nøkrum strekkjum 30 km/t, so kanst tú sigla við 100 km/t á Havnarvág. Her er sjálvandi okkurt spinnandi galið. Verður tú tikin at koyra 115 km/t í Havn, so missir tú koyrikortið á staðnum. Tá tað kemur til kappróðrarbátar um summarið, so fáa tey ungu boð um, hvussu tey skulu sigla. Annars hava kappróðrarbátar sama rætt á Havnarvág sum øll onnur før, skal eg heilsa og siga. (Vagnur)

Óluva Djurhuus f. Joensen av Eiði stóð í málinum hjá besta kvinnnliði hjá Neistanum í nógv ár. Umframt at vera besti málverjin í landinum, lýsti altíð gleði av andliti hennara, hvar hon var. Hon hevði ótrúliga góða ávirkan á útspælararnar, tí hon gekk sjálv upp í málmansspælið við lív og sál, at hetta kundi ikki annað enn stimbra útispælararnar, sum stríddust á vøllinum. Í 1984 giftist hon kollfirðinginum Gretti Djurhuus, og stórt brúdleyp við 400 fólkum var í Eydnuni á Oyrabakka. Nógv neistafólk vórðu boðin í brúdleyp. Fyrst gekk leiðin í Eiðis kirkju, og síðani fóru vit øll í bussi í Eydnuna. Myndin omanfyri er av Óluvu og neistakvinnum, sum hon spældi saman við, og sum vóru komnar at hátíðarhalda brúdleypsdagin saman við málverjanum. (Vagnur)

Áhugavert at síggja myndina omanfyri frá einaferð í 1960-árunum. Tá almenni dansurin endaði á midnátt, fóru nógv ungfólk oman á Vaglið at keypa sær pylsur. Tvær stóktar, tvey breyð, eplamos, ketchup og sinnop. Eisini mitt í viku plagdu vit at keypa okkum pylsur á Vaglinum. Tá vóru eingi pizzastøð, og tú kundi ikki keypa sterkan løg nakrastaðni. Tú skuldi eisini vera tjúgu ár, áðrenn kundi bílaggjast sterkt uttanlands. Á myndini síggja vit pylsuvognin hjá Jonu Jacobsen og tann hjá Emly Johannessen. Nick Hansen keypti í 1964 pylsuvognin frá Bent Olsen. Hesin pylsuvognur stóð sunnanfyri gamla kommunuskúla og var seinni fluttur oman á Kongabrúnna. Nick flutti seinni pylsuvognin eystan fyri kioskina á kaiini, sum henda kiosk enn verður rópt. Fyrst í 1960-árunum læt Mia Dam upp Fish&Chips búð á Vaglinum. Á myndini síggja vit eisini kioskina hjá Astu og kioskina hjá Poul Lamhauge. Útboðið á Vaglinum er ikki tað sama sum á okkara ungum døgum. Nógv góð minni frá hesi tíðini. (Vagnur)

Mikudagin hitti eg eina 65 ára gamla konu, sum er javngomul við meg, og sum eg slett ikki visti var til. Konan eitur Magdalena Thiim fødd Næs, og er dóttir Noomi Juul og Erhardt Næs. Magdalena gekk í Nonnuskúlanum, tá eg gekk har fýra fyrstu skúlaárini, men ikki minnist eg henda næming. Kenni eg ikki Magdalenu, so kenni eg væl foreldrini Erhardt og Noomi. Erhardt er 89 ára gamal og býr í sambýli í Hvalba.

Fyrstu ferð eg hitt Erhardt, var tá eg sum trettan ára gamal kom at stýra 5-mannafarinum Sílinum. Erhardt var formaður í Havnar róðrarfelag árini 1954-1959 og 1962-1964. Í 1962 var Erhardt valdur til skrivara í ÍSF, og árini 1975-1978 var hann formaður í ÍSF. Noomi Juul havi eg altíð kent, og serliga seinnu árini, tá eg hyggi at framsýningum av gomlum lutum, hon selir á torginum í SMS og aðrastaðni.

Tá eg sígggi í andliti á Magdalenu, síggi eg nakað í Erhardti í henni. Magdalena býr í Kanada og giftist donskum manni úr Ålborg. Tey eiga ein son. Eg kom at hitta Magdalenu og mammusystrina Bibi inni á savninum hjá Birgari, sum heldur til í húsnum hjá Bibi. Eg spurdi Magdalenu, um hon fylgir væl við í fjølmiðlunum, hvussu gongst í Føroyum, nú hon í hálvthundrað ár hevur búð uttanlands, og Magdalena sigur. – Beint nú er røddin mín troytt, tí eg eri ikki von at tosa føroyskt í gerandisdegnum. Eg eri hvønn dag á ymsum portalum til tess at fylgja við, hvussu gongst í Føroyum.

– 8. oktober 1965 flutti eg sum fimtan ára gomul til Ålborg, har eg seinni hitti mann mín. Seinni fluttu vit til Kanada, har vit búgva. Í miðal eri eg triðja hvørt ár í Føroyum. Eg havi júst verið í Hvalba og vitja pápa mín Erhardt Næs, sigur Magdalena, sum tosar føroyskt sum vit onnur, sjálvt um hon dagliga mest sum ikki tosar føroyskt.

Eg haldi, at tað er so spennandi og áhugavert at hitta fólk, sum tú ongantíð hevur sæð, men sum tú beinanvegin lætt kann práta við, tí tú kennir foreldrini og onnur í familjuni hjá viðkomandi. (Vagnur)

Frálíku myndina omanfyri fekk eg frá Fríða soni Brynjer Gregoriussen. Brynjer andaðist 16. juli í ár. Hann var føddur 6. juni 1932 og var kent navn bæði sum fótbóltsspælari í HB, elektrikari í býnum og húsavørður í Tórshavnar kommunuskúla. Brynjer, sum er á myndini, lærdi til elektrikara hjá Einari Mikkelsen, har hann arbeiddi í nógv ár. Hann var eisini linjumaður hjá SEV og arbeiddi á deildini gøtuljós hjá Tórshavnar kommunu. Men hvør var so hesin Einar Mikkelsen, sum 18. mai 1949 stovnaði kendu el-fyritøkuna í Havn, og sum skúlaði so nógvar ungar menn til frálíkar elektrikarar?

Einar Mikkelsen var føddur 11. mars 1917 sonur Jens og Ellu Súsannu í Dávastovu. Barndómsheimið var við Landavegin, húsini beint yvir av Restorffs bryggjarí. Einar og tey vóru tólv systkin. Átta dreingir og fýra gentur. Dreingirnir vóru Ásmund, Hilmar, Einar, Tórur, Steingrím, Johan, Tønnes og Eyðolfur. Genturnar vóru Lona, Rebakka, Lillan og Herdis.

Unglingar, sum vuksu upp við Landavegin, vóru róptir “Landavegsfressar”´. Í barnaárunum, og serliga tá børnini høvdu frí, var mangan trongt í húsunum, tí var Einar mangan sendur til Langasands, har pápin arbeiddi á hvalastøðini á Gjánoyri. Einar hevði seinni summarhús á Langasandi, sum hann brúkti rættiliga nógv í mong ár.

Eftir loknan barnaskúla arbeiddi Einar í handilinum hjá Restorff við Landavegin sum ørindadrongur, men so fór hann í elektrikaralæru sum fyrsti lærningur hjá Leif Mohr sum el-innleggjari. Síggi í einum teksti Einar siga frá, hvussu mangan hann eftir loknan arbeiðsdag skuldi eftir rossunum hjá Leif, sum stóðu uttan fyri hagaportrið við Mattalág og skuldi leiða rossini heim.

Tá Einar var útlærdur sum elekrikari hjá Leif Mohr, mátti hann til Danmark at fáa sveinabrævið frá Kemp & Lauritsen, tí ikki kundi hann tá fáa sveinabrævið í Føroyum. Vegna seinna heimsbardaga, slapp Einar ikki heim til Føroya, og arbeiðssamur, sum Einar var, nýtti hann høvi at nema sær útbúgvin sum el-innleggjari í háspenningi sum hjálærugrein í maskinskúlanum í Keypmannahavn og Helsingør. Einar arbeiddi eisini sum elektikari hjá A.J. Jørgensen sum statsaut.el-innleggjari í Keypmannahavn frá 1941 til 1944.

Einar fann sær konu í Danmark, og í 1949 flutti Einar og konan Sofie Dorthe Bendix rópte Bente til Føroya. Einar byrjað sítt el-virkið í 1949, og nøkur av teimum fyrstu stóru arbeiðunum vóru Kommunuskúlin í Tróndargøtu, Snikkaravirkið í J. Patursonargøtu, Landssjúkrahúsið, Marinustøðin við Hoyvíksvegin, El-verkið í Gundadali og nógv onnur stórarbeiði. í 1955 læt Einar upp fyrsta handil í Føroyum, sum burtur av seldi lampur. Einar var virkin maður millum annað í Havnar Handverkmeistarafelag, og hann var fyrsti lærarin í Føroyum innan el-fakið.

Einar andaðist 21. januar 1999 og konan Bente andaðist 2. januar 1986. Tey áttu børnini Høgna og Idu. Í 1980 fór fram ættarskiftið í fyritøkuni, og sonurin Høgni B. Mikkelsen tók við sum stjóri og rekur í dag el-virkið saman við konuni Sonju. Høgni, sum eisini er á myndini omanfyri, fór í læru hjá pápanum og var útlærdur í 1969, tá hann fór til Keypmannahavnar á el-innleggjaraskúlan, har hann fekk prógv í 1973.

Eg síggi í einum 60 ára minnisriti hjá fyritøkuni, at síðani 1949 til 2009 hava 80 lærlingar tikið sína el-úbúgving hjá Einari Mikkelsen. Og tá virksemið var uppá tað mesta, vóru 22-25 fólk í starvi. (Vagnur)

Tá eg ein dagin sat á savninum hjá Birgari og eygleiddi fløskuna omanfyri á eini hill, var eg í huganum leiddur aftur í 60-árini. Tá eg spurdi Birgar, um hann hevði roynt hesi sløgini á ungum árum, játtaði hann. Løtan skuldi gerast áhugaverd fyri meg, tí Birgar hevur sjálvur roynt slíkt, og hann veit nógv meira enn eg at siga frá um hesa tíðina. – Tað var “systemið” í okkara samfelag, sum førdi til, at slíkt var drukkið í Føroyum, sigur Birgar og heldur fram.

– Eg vil siga soleiðis, at ungdómurin í 1960-árunum kann deilast í tríggjar høvuðspartar. Nevnast kunnu fyrst tey, sum vóru limirnir í avhaldsfeløgunum. Har skipaðu tey fyri dansi og ítrivum av ymsum slag millum annað ítróttatiltøkum. Virksemið í avhaldsfeløgunum kring landið var stórt og hevði góða undirtøku, og nógvir vóru limirnir. So vóru eisini nógv ung í ymsum samkomum, har tey eisini skipaðu fyri ymsum ungdómstiltøkum. Triði stóri bólkurin vóru vit onnur, sum smakkaðu okkum á. Tá í tíðini var ikki lætt at fáa hendur øli og sprutti, tí forðingarnar vóru so mangar. Veggurin millum hesar bólkar í 1960-árunum var meira markantur enn hann er í dag. Tíbetur, má eg siga.

– Fyrst skuldi tú vera tjúgu ár til tess at bíleggja úr Danmark, men so skuldi tú ikki skylda skatt, og hetta var tann heilt stóri trupulleikin. Fólk fingu lønina útgoldna kontant í brævbjálva, og so skuldi tú uppgeva ársinntøkuna afturvirkandi, sum var umleið 25-30% av inntøkuni. Men tá skattarokningin skuldi gjaldast, var peningurin longu brúktur, og tí komu heilt nógv fólk at skylda skatt og fingu tí ikki skattaváttan. Tú kundi bíleggja tólv fløskur av sterkum um fjórðingsárið og alt tað øl, tú vildi. Men tað tók sína tíð, til “kassin” kom úr Danmark, og nógv fólk høvdu ikki ráð at bíleggja hesar drykkir. Tí fóru summi at drekka Aqua Velva, Brillantine, Barberspritt og ymisk sløg av hárvatni, sum kostaðu minni, sigur Birgar og heldur fram.

– Sjálvur havi er roynt hetta, og kenningin gjørdist øðrvísi enn at drekka reinar vørur. Ein tung kenning, vil eg siga, har tú vildi sova meira enn vanligt. Og so luktaði tú eisini av perfumu. Hesi sløgini kundu keypast í vanligum handlum. Høvdu starvsfólk varhugan av, at tú drakk vøruna, so fekst tú einki. Annars var bíligari at drekka hárvatn enn vanligu rúsvørur. Í fløskunum var spritt og ymisk “perfuma” var sett til sprittið. Vit blandaðu hetta sprittið við Hawaii Dream ella citrónvatni.

– Politikarin vistu væl, at nógv ung vóru á skeivari leið, men eingin tordi at gera nakað. “Rúsdrekkasystemið” var sjúkt í Føroyum um hetta mundið, og politikarar lótu bara standa til, sigur Birgar og heldur fram. Fólk royndu av øllum alvi at finna ymsa leiðir at útvega rúsdrekka. Sprutt var selt á svarta marknaðinum, og eg kann upplýsa, at ein fløska av fínspritti kostaði eina vikuløn á svarta marknaðinum.

– Tey í Mjørkadali og á Marinustøðini kundu bíleggja tað sprutt tey vildu, og Havnar klubbi hevði sína skipan, har menn bíløgdu saman. Hetta førdi so til ølklubbarnar Mimir, Kaggan og aðrar slíkar felagsskapir. Bæði politikarin og løgreglan vistu, at rúsevnistrupulleikin var ein svullur í samfelagnum, sum fáur tordi at nerta við. Alt var ólógligt, men sæð var millum fingrarnar, tó so, løgreglan gjørdi onkuntíð nakrar húsarannsóknir. .

– At drekka Aqua Velva, Brillantine, Barberspritt og hárvatn fór spakuliga í søguna, tá Rúsan tíbetur læt upp í 1992. Eisini tóku handlarnir hesi sløgini av hillunum, tí vanligu kundarnir vildu ikki síggja slíkt. Samfelagið broyttist í nógvar mátar. Vit fingu kelduskatt, tíðirnar gjørdust betri, og nú kundu fólk á lógligan hátt keypa sær sterkara løgin, sigur Birgar at enda.

Pápi mín var um hetta mundið stjóri í Smæruni, og hann fortaldi mær, at eftir, at Smæran gjørdist sjálvtøkuhandil, var tað serliga eitt slag av hárvatni, sum gekk sum heitt breyð. Men so ynsktu nógvir kundar, at slíkt skuldi ikki standa frammi í handlinum. Pápi mín segði, at tá hesar fløskur vóru fluttar út á goymsluna, fall sølan av fløskum niður í næsta einki, tí fólk vildu ikki spyrja eftir fløskunum. (Vagnur)

Eg havi júst lisið bókina “Forsvaret i Mjørkadal – sum jeg husker det”, som Georg Sylvest Pedersen skrivaði í 2007. Vit ungu í 1960-árunum eru uppvaksin við Natostøðini, sum vit kallaðu virksemið í Mjørkadali. Minnist arbeiðsbarakkirnar, sum eftir lokið arbeiðið í 1962/1963 vórðu seldar føroyingum. Millum annað keypti B36 eina av barakkunum. Eftir at hava lisið bókina, sum telur um hundrað síður, fekst nógv at vita, sum eg ikki visti áður. Áhugaverdur lesnaður.

Stór mótstøða var í Føroyum, at støðin skuldi byggjast í Mjørkadali. Um tað mundið var kalda kríggið um at koma í hæddina, og fólk vóru bangin, tí kom Natostøðin, gjørdist Føroyar møguligt álopsmál úr Russlandi. Skipað varð fyri fleiri kravgongum.

Í 1959 gjørdi táverandi samgongan við Javnaðarflokkinum, Sambandsflokkinum og Sjálvsstýrisflokkinum avtalu við danir, at arbeiðið at byggja radarstøð í Mjørkadali kundi byrjað. Tjóðveldisflokkurin við Erlendi Patursson á odda royndi at muta ímóti, men einki hjálpti.

Tá var ikki koyrandi úr Havn inn í Kalbaksbotn og ikki úr Havn í Mjørkadal, og tí var ein træbrúgv bygd í Kalbaksbotni. Síðan var ein rennisstrongur gjørdur niðan á staðið, har høvuðsbygningurin skuldi byggjast. Tilfarið var fyrst siglt inn í Kalbaksbotn fyri síðani at vera flutt við rennistrongi eftir fjallasíðuni. Byrjað varð eisini at gera fimtan kilometrar langan veg úr Havn í Mjørkadal. Um tvey hundrað mans bygdu støðina, har summir búðu í barakkum á staðnum, og aðrir búðu í Kalbak. Nógvir føroyskir arbeiðsmenn og handverkarar vóru eisini við at byggja Natostøðina.

Uppi á Sornfelli varð í 1960/61 bygt eitt “rodomen” til høvuðsradaran RV377. Vit søgdu kuplarnir, sum sóust langa leið. Inni í fjallinum vóru tólini, sum kundi fylgja flogførunum, sum komu inn í føroysk øki. Nógvar gitingar vóru, hvat fór fram inni í fjallinum, ja, gitingar vóru alskyns vápn. Inn í fjallinum á Sornfelli stóðu tríggir 3×300 kilowatt ljósmotorar, sum góvu streym til alt virksemið í Mjørkadali.

Eg havi altíð hildið, at alt í Mjørkadali hevði sama “reiðara”, men so var ikki. Samstundist, sum radarastøðin varð bygd í Mjørkadali, sum skuldi fylgja flogferðsluni, gjørdi danska stjórnin avtalu við amerikumenn um at byggja eina “Forward Scatter” NARS-støð, sum var ein radiostøð. Hetta var liður í eini radio-releketu, sum umfataði tvær støðir í Íslandi, eina í Føroyum, eina í Onglandi og eina í Skotlandi.

Helvtina av manningini var donsk og helvtina var amerikonsk. Støðin við teimum stóru skermunum varð liðug bygd í 1962, og fyrsta manningin kom til Føroya 1. juni 1963. Radiostøðin var virkin í góð tretivu ár, og 1. apríl 1992 var støðin niðurløgd og stóru skermarnir tiknir niður í 1995. Ùtgerðin var ikki longur tíðarhóskandi og nýggj og betri útgerð yvirhálaði støðina á síðulinjuni. Tøgnin broyttist jú so nógv hesi árini.

Síðani er útlendska virksemi í Mjørkadali og á Sornfelli eisini niðurløgd, og húsið í Mjørkadali verður brúkt sum fongsul. Í bókini skrivar Georg nógv um, hvussu fólkið í Mjørkadali var móttikin av føroyinginum. Sjálvandi var nakað av mótstøðu og øvundsjúku, tí fleiri “mjørkadalsmenn” fingu sær føroyska gentur, og hetta var ikki altíð so væl sætt. Nú er alt hetta søga, og Jarntjaldið er fyri nógvum árið fallið. Natostøðin í Mjørkadali er søga, støðin fylgir nú bara sivilu flogferðsluni. Tíðir broytast. (Vagnur)

Nú haldi eg hvørki við KÍ ella Víkingi, men sum eldri ítróttaskrivari dámdi okkum altíð, at broytingar vóru í ymsu kappingunum. Keðiligt og lítið áhugavert, um somu lið ella rættari sagt somu støð kring landið sótu á trónuni. Og soleiðis er eisini í kappingini um Løgmanssteypið. Nú skrivi eg mest sum einki um fótbólti, tí fótbólturin er so væl umboðaður í fjølmiðlunum. Ikki síggi eg nógvan fótbólt, men fylgi tó væl við. Millum fólk í Havn søgdu næstan øll, eg tosaði við um finaluna, at tey vónaðu, at KÍ vann steypafinaluna. Orsøkin er uttan iva, at nú hildu fólk, at Víkíngur hevur vunnið fimm finalur seinastu árini og ynskja  broytingar.

Hyggja vit eitt sindur í hagtølini, so skulu vit heilt aftur til 1999, at KÍ vinnur steypakappingina. Talan er jú um seytjan ár. Í 1999 vann KÍ 3-1 á B36. Hesi seytjan árini var KÍ tvær ferðir aftrat í steypafinaluni, og tað var í 2001, tá KÍ tapti 0-1 fyri B36, og so aftur í 2006, tá KÍ tapti 1-2 fyri B36. Fara vit til FM-heitið, so hevur KÍ ikki vunnið meistaraheitið síðani 1999. Seks landskappingardystir eru eftir at spæla í núverandi kapping, og KÍ er fýra stig undan Víkingi, og KÍ hevur betri málmun.

Nú eri eg komin so mikið upp í árini, at eg minnist, tá Eysturoyggin var eitt U-land, tá talan var um fótbólt í bestu deildini. Tildømis vóru í 1962 bara fýra lið í bestu deildini. HB, B36, KÍ og TB. Liðini spældu tveir dystir hvør ímóti øðrum, tað vil siga seks landskappiginardystir á sumrinum. Nú spæla liðini 27 dystir. Minnist eisini árið 1979, tá ÍF vinnur meistaraheitið, og í 1976 og 1977 vinnur TB heitið eftir FM-turk í 25 ár. B71 vinnur meistaraheitið í 1989, sum var eitt satt bragd.

Eisini stuttligt, tá VB vinnur meistaraheitið í 2000, og ikki at gloyma B36 í 1997, sum vinnur meistaraheitið eftir at hava bíðað í 35 ár. Alt hetta ger føroyskan fótbólt stuttligan og áhugaverdan. Vit hava mangan hoyrt, at EFFO deildin skal minkast niður í átta ella kanska seks lið. Tað má ikki henda, tí føroyskur fótbóltur trívist best, tá hann verður spældur á høgum støði so nógvastaðni kring landið sum gjørligt.

Vit búgva við Hoydalsvegin sunnunfyri Plantajuna, og tað var tann tíð, tá klaksvíkingar komu mannsterkir til Havnar við Teistanum ella Smyrli at hyggja at fótbólti. Stuttligt at sita í køksvindeyganum og síggja KÍ streymin fara fram við hjá okkum og niðan í Gundadal. Men nú eru nógv ár síðani, serliga vegna steypa – og meistaraturk men eisini, tí undirsjóvartunnilin er komin. Í gjárkvøldið fylgdi eg fegnum KÍ-arum fara fram við hjá okkum ávegis til Smyril. Hjartaliga tillukku við Løgmanssteypinum. (Vagnur)

Myndin omanfyri frá 1967 er áhugaverd fyri meg, tí júst í 1967 fór eg í læru sum bilsmiður hjá Vilhelmi Nielsen, sum hevði verkstað, har Smyril Line nú heldur til. Frálíka myndin sigur nógv fyri okkum, sum eru kent við alt har á leiðini. Parkeringin er áhugaverd, bilsniðini og allar súkklurnar, barakkirnar og ikki minst Turkihúsið hjá Carl á Lag hevur sína søgu.

Fara vit fyrst til turkihúsið, sum vit síggja uttast til høgru, so minnist eg væl henda bygning, sum var tikin niður miðskeiðis í 1970-árunum. Longu fyri fyrra heimsbardaga fór Carl á Lag at turka fisk á fiskastykki, sum hann hevði gjørt sær Yviri við Strond. Virksemið gekk somikið væl, at hann í 1933 bygdi stóran betongbygning, sum vit síggja á myndini.

Tá Føroyar vóru hersettar í 1940, vóru flest allir stórir bygningar í Havn tiknir at hýsa bretskum hermonnum. Virkisbygningurin hjá Carl á Lag slapp ikki undan. Tá kríggið var av, stóð húsið tómt í nøkur ár, men so byrjaði saltfiskaarbeiðið aftur í húsunum. Millum manna var bygningurin róptur Turkihúsið. Á myndini høgrumegin síggja vit Serjantahúsini, og eystanfyri síggja vit stoypivirkið hjá Eysturoy.

Áhugavert at síggja allar súkklurnar og prutlini. Rokni ikki við, at tey ungu í dag fara á ólavsøku við súkklu og prutli. Tá talan eru um bilarnar, so leggi eg serliga merki til handa Mercedes bussin, sum stendur næst Serjantahúsinum. Vit vóru manga hondbóltsferð í Vestmanna við hesum bussum. Minnist, at motorurin í bussunum var ov lítil at fáa hampuliga ferð í mótubrekku á Oyggjarvegnum. Síggi eisini ein Volvo bil næst Turkihúsinum, og so koyrdu nógv “rugbreyð” fólkavognar í gøtunum.

Niðara myndin er eisini áhugaverd í sambandi við útbyggingina av Tórshavnar Havn. Ætlan var at gera veg fram við sjóvarmálanum og byrjga Skansan inni, so hann einki útsýnið hevur suður í Nólsoyarfjørð. Alt gott um útbyggingina av havnarlagnum, men gott at sjóvarmálin Yviri við Strond og Skansen fáa frið. (Vagnur)

Føroyska samfelagið er nógv broytt í allar mátar, síðani vit vóru børn í 1950-árunum. Húsini hjá okkum eru bygd í 1941, og í húsinum var einki nútíðar vesi men bara nátthús og bukka. Minnist einki ringt at fara á bukkuna, men stórur dagur var heima hjá okkum, tá rottangi var grivin í bøin uttanfyri, og bukkan skift út við nútíðar vesi. Minnist væl, tá nýggja vesið var sett upp, og betongrørið grivið í jørðina oman til rottangan. Síggi fyri mær bukkumenninar við langum gummihandskum koma inn til okkara eftir bukkuni, sum síðani var stoytt í bukkubilin. Tá var Bukkvald Yviri við Strond, og alt frá bukkunum fór í havið.

Skamt frá okkum er Rættará, og rørið frá rottanganum var grivið út í ánna. Hetta var áin, vit spældi í, men eftir at húsini har á leiðini fingu vesi, gjørdist áin so mikið skitin, at vit fingu forboð at spæla í ánni. Minnist, hvussu illa tað luktaði úr ánni, tá turkur var um summarið. Nakað av trupulleika stóðst av nýggja vesinum, tí hallið frá vesinum oman í tangan var í minna lagi, og tí typtist rørið av og á. Og so at steyta við stórari jarnfjøður.

Vit eru fimm systkin, og á myndini síggja vit Torbjørn beiggja mín í bundnari troyggju, sum mamma bant. Ja, so gingu vit mest í stuttum buksum um summarið, og so í “plusfourbuksum”, sum Torbjørn er í. Fittur smádrongur. Myndin er tikin fyrst í 1960-árunum. Í lágu húsunum niðanfyri hjá okkum búðu Wenzel og Mia Hammer.

Húsini uttast til høgru áttu Charles og Hansa Bærentsen, og brúnu húsini áraka elsteyran áttu Sámal og Anna Debes. Eg minnist væl Annu, men Sámal var farin fyri mína tíð. Tey bæði áttu tríggjar døtur: Helenu, Miu og Fíu. Síðani koma húsini hjá Helenu og Demmus Hentze. Húsini eru øðrvísi enn hús har á leiðini, tí rammurnar í vindeygunum eru úr jarni, og so er ein “smartur” bogin útbygningur vestureftir. Demmus og tey keyptu húsini frá Peturi Rein, syni Niels og Hansinu Rein. Tey bæði áttu børnini Lisu, Annu, Ebbu, Esther, Miu, Petur og Hagga. Petur flutti av landinum nakað eftir kríggið.

Skúlalærarin frú Mohr átti næstu húsini. Har var skúli í eina endanum, og frú Mohr og maðurin Jens við familju búðu í hinum endanum. Hetta var alt fyri mína tíð, tí í húsunum hjá frú Rein búðu Oluf og Dorthea Dam, sum áttu fýra børn, millum annað Marius Dam, sum vit kenna sum lækna og politikara. Sum vit síggja á myndini er nógvur bøur, og traðir vóru líka frá Landavegnum  oman í Hornabø. Í 1968 kom Venjingarskúlin og seinni skúlin á Trøðni. (Vagnur)

Hyggur tú at gomlum myndum í Havn, so var hugflogið ikki stórt hjá býarpolitikarum, tá talan var um at varðveita gamla bygningar. Hesi vøkru húsini vóru slættað við jørðina og ljótir betongbygningar bygdir á staðnum. Tó so, nakrir vakrir bygningar standa enn í miðbýnum, og ein av teimum eru handilshúsini hjá Jacobi Lützen, sum hann læt byggja í 1906. Søgan um stóru Lützen familjuna í Føroyum er áhugaverd.

Tað var danin Andreas Christian Lützen, sum 5. mai 1838 kom við Lützen navninum til Føroya. Sum 24 ára gamal og ógiftur kom hann til Havnar at verða einalærari við almúguskúlan. Hann var úr suðurjútlandi borin í heim tætt við, har týska markið nú er og nær vesturstrondini. Pápi hansara var av týskari og frísiskari ætt, so Lützen navnið stavar úr Týsklandi. Fyrsta árið hjá unga læraranum var stívliga runnið, tá hann giftist havnarkonuni Evu Jacobsdatter úr Baiansstovu.

Eva var eitt dugandi fólk og røsk sum fá til alt arbeiði. Tá einahandilin var avtikin 1856, var A.C. Lützen ein av teimum fyrstu, sum fekk sær handilsloyvi. Andreas og Eva áttu átta børn, og ein av teimum var Jacob Lützen, sum hevði arvað handilsevnini frá pápanum. Sum ungur fer Jacob í læru í einum av stórhandlunum í Havn, og sum 31 ára gamal gerst hann stjóri í handlinum í Fútastovu. Í 1906 byrjar hann fyri seg sjálvan og byggir sær tá stóru húsini, sum vit síggja á myndini omanfyri. Jacob var pápi Valdemar Lützen, sum vit kenna frá handlinum í Vágsbotni og á Skálatrøð.

Onkur spyr kanska, um Lützen fólkini í Klaksvík eisini eru í ætt við Lützen fólkini í Havn. Jú, tað eru tey. Nickels ein beiggi Jacob fór sum fimtan ára gamal til Klaksvíkar at arbeiða hjá fyritøkuni Jørgen Beck & Sønner. 1910 keypti Nickels saman við versyninum hesa fyritøku. Nickels fór sum sagt til Klaksvíkar sum fimtan ára gamal. Hann giftist har og flutti ongantíð aftur til Havnar.

Tá Jacob Lützen legði frá sær, fekk sonurin Herluf handilin á Áarvegnum, meðan sonurin Valdemar fekk fabrikkina úti í Rættará, sum faðirin hevði keypt, Høvuðsvirksemið hjá Valdemar var søla av koli og oljuúrdráttum og vissan mun byggitilfar. Tað eru eftirkomararnir hjá Valdemari, sum nú reka virksemið hjá familjuni á Skálatrøð. (Vagnur)

Tað verður eitt øðrvísi manslið úr Vestmanna, sum spælir í landskappingini í vetur. Heilir fimm góðir útispælarar eru ikki longur á liðnum, og so standa føroyameistararnir við ongum málverja, eftir at Niklas Simonsen er farin til Danmarkar at spæla við Skjern. Talan er um útspælararnar Heina Hanusarsson, Sámal Joensen, Agnar Joensen, Áka Egilsnes og Nicklas Selvig, sum ikki spæla í vetur. Hetta sigur formaðurin Áki Olsen. 

Seinasta kappingarár hevði VÍF frálíkan málverja í Niklas Simonsen, men ikki gekk væl at fáa annan málverja, tí Tóki Seloy bleiv skaddur, og Magnus Matras, sum var í hópinum í millumbilum, arbeiddi uttanslands í frálandavinnuni. Høgni Johansen var til at taka sum eykamálverji, men hann var givin at spæla hondbólt, men var biðin aftur, tí støðan var sum hon var.

Maðar kemur í manssstað, tí VÍF hevur gjørt avtalu við Mladen um at spæla við VÍF komandi kappingarár. Mladen, sum spældi við Kyndli, var besti málverji í landinum kappingarárið 2014/2015. Mladen skuldi eisini spæla við Kyndli seinasta kappingarár, men tá Danmark kom í trupulleikar av øllum flóttafólkunum, sum steymaðu inn í landið, gekk striltið at fáa spæliloyvi til Mladen. Kyndil fekk tí ringa byrjan í kappingarárinum, tí spæliloyvið hjá Mladen ikki kom fram. Endin var, at Mladen eftir stutta tíð í Føroyum fór av landinum aftur.

Jugoslav Djumic spældi í Neistanum í fleiri ár, og tá hann var best, var hann klárt besti linjuspælarin í landinum. Hann er eisini frálíkur verjuspælari. Men sum við øðrum útlendingum, sum koma til Føroya, so følnaði hann nógv seinnu árini, eisini tí, at hann hevði skaða at dragast við. Ein Jugoslav í góðari venjing kann gerast stórur fongur fyri VÌF. Ingi Olsen kennur væl Jugoslav, tí Ingi vandi jú neistamennn í nøkur ár og vann bæði steypakapping og meistaraheiti.

Vit kunnu seta spurningin við, um Agnar Joensen, Sámal Joensen og Heini Hanusarsson eru givnir at spæla med alla, tí teir komu seinasta vetur á liðið hjá VÍF miðskeiðis í kappingarárinum. So kanska síggja vit teir aftur um árskiftið, hvør veit? Áki Egilsnes, Nicklas Selvig og Niklas Simonsen síggja vit so ikki gula spælibúnanum, tí teir spæla uttanlands. Áki Olsen sigur mær, at Ingi Olsen er framvegis venjari, og mansliðið kemur at hava ein smalan spælarahóp. (Vagnur)

Myndin omanfyri er áhugaverd fyri serliga okkum, sum minnast handilin hjá Karl F. Johansen. Karl hevði matvøru- & slaktarahandil í Steinagøtu frá 1920 til 1940, tá Karl andaðist. Handilin var á horninum Tórsgøta/Steinatún. Familjan helt fram at handla eftir 1940, og eg minnist væl, tá eftirkomararnir hjá Karl F stóðu fyri handlinum. Í 1977 skuldi Bøkjarabrekka og Jóannesar Paturssonargøta bindasta saman, og tá vóru húsini hjá Karl F, sum húsini og handilin vóru rópt, tikin niður. Løgið at hugsa sær, at tá var Tórsgøta ein av høvuðsgøtunum í Havn. Á myndini síggja vit ein ljóssteyra “lyktapela”, sum teir tá vóru nevndir. Hesir ljóssteyrar er søga, tí nú verða allir el-kaðalar lagdir í vegirnar. Komi at hugsa um pápa mín, sum var føddur í 1913 í húsi við Tórsgøtu til høgru longri uppi í brekkuni. Hann plagdi at siga okkum, at tey plagdu um veturin at skreiða á sledu oman Tórsgøtu og kappast um, hvør kom longst út á bryggjuna niðri í Vágsbotni. Økið í Steinatúni er nógv broytt hesi fýrati árini, síðani Bøkjarabrekka og Jóannesar Paturssonargøta vóru bundnar saman í 1977. (Vagnur)

Havi altíð havt stóran áhuga, hvussu fjølmiðlar borðreiða sítt tilfar. Hvussu bløð eru sett upp, og hvussu politikarar brúka fjølmiðlarnar. Og her er himmalvíður munur á fólki. Eisini dámar mær væl at síggja, hvussu uppsetingin er í bókum og bløðum, sum koma á marknaðin. Málburður, og hvussu samspæl er millum tekst og myndir, hevur mín áhuga. Í politikki duga summi betur enn onnur at brúka fjølmiðlarnar, og so eru tað politikarar, sum brúka fjølmiðlarnar so mikið nógv, at fólk gerast troytt av viðkomandi.

Fara vit til býarpolitikarar kring landi, so síggja vit mest borgarstjóran í Havn, síðani borgarstjóran í Runavík og borgarstjóran í Klaksvík. Borgarstjórin í Havn hevur tann fyrimun, at hann hevur persón í starvi, sum skrivar allar greinarnar og tekur allar myndirnar, tá hann vitjar stovnar og er til ymisk tiltøk í býnum. Kemur onkur atfinning frá poltikara ella fólki í býnum, so er longu morgunin eftir svar í fjølmiðlunum. Borgarstjórin dugur væl at “lofta” slíkum beinanvegin. Hetta kann bara gerast, tí hann hevur fólk at skriva greinar ella rættari sagt aftursvarini.

Vit síggja dagliga, hvørjir landspolitikarar duga best at brúka fjølmiðlarnar. Teir somu politikarar koma við skrivligum fyrispurningum í tinginum, sum síðani verða lisnir upp í Kringvarpinum og fara út á portalarnar. Hetta er alt taktikkur til tess at sleppa fram at fjølmiðlunum og siga borgarunum frá, at eg eri til. Summar býarpolitikarar og løgtingsfólk síggja vit lítið og einki til í fjølmiðlunum.

Tú kundi spurt, um vit hava nóg góðar uttanveltaðar fjølmiðlar. Eg haldi ikki, tí serliga mistu vit góðan fjølmiðil, tá Ùtvarp Føroya og Sjónvarp Føroyar vóru løgd saman. Stór kapping var millum hesar stovnar til tess at borðreiða við nýggjum tíðindum og søgum, men nú er henda kapping tíverri burtur. Í míni verð er Sosialurin ikki nóg uttanveltaður, tí bara navnið á blaðnum minnir okkum á, tá Javnaðarflokkurin átti blaðið. Haldi eisini, at nógvir av leiðarunum á síðun tvey í blaðnum boða frá hesum. Annars ger Miðlahúsið frálíkt journalistiskt arbeiði bæði tá talan er um Rás2 og bløðini.

Dimmalætting er uttanveltað blað, men blaðið kemur bara á gøtuna einaferð um vikuna og kann tí ikki veruliga vera við í kappingini um dagligu søgurnar og tíðindini. Bløðini og portalarnir liva av lýsingum, og tey mugu ansa sær, at tey ikki traðka sínar trúgvu lýsarar á tærnar. Haldi meg síggja dømi um slíkt.

Ikki dámar mær, tá politikarar fara beinleiðis eftir persónum í Kringvarpinum, sum eg haldi gera frálíkt journalistiskt arbeiði. Skíra starvsfólk Sortudíki vera limir ella halda við ávísum flokkum. Hetta er nýtt í føroyska fjølmiðlaheiminum. Sjálvandi kann nógv gerast øðrvísi eisini í Sortudýki, men tað er umráðandi fyri eitt samfelag sum okkara, at vit hava góðan stovn í Sortudíki, sum hevur nógvar skyldur, sum teir privatu fjølmiðlarnir ikki hava. Tó vil eg siga, at okkurt av politisku innsløgunum, sum Kringvarpið á sinni borðreiddi við um fyrrverandi landsstýrismannin í fíggjarmálum og annað innslag við vóru betur ógjørd.

Plagi av og á at lesa viðmerkingar til greinar á portalum, og har haldi eg yvirleggjarin er dekan ov lágur ella beinleiðis vánaligur. Summir persónar duga sær ikki hógv og at kjakast, tí tey fara eftir persóninum heldur enn at halda seg til málið ella evnið. Havi mest sum ongantíð sjálvur havt trupulleikar av míni skriving, tað veri seg greinum ella lesarabrøvum, sum eg skrivaði nógv fyri nú nógvum árum síðani. Skrivi altíð navn undir alt, eg skrivi. Sjálvandi eru allir lesarar ikki samdir við mær, og eg royni at halda góðan fjølmiðlasið. (Vagnur)

Altíð spennandi at finna útav, hvussu kvinnuliðini í hondbólti eru mannað, nú tað stundar til kappingarbyrjan. Mínir tankar leita altíð fyrst til VB og Stíf, tí tað stendur mangan á at fáa mannað liðini, tí spælaratilfeingið er í minna lagi. Haldi ikki, at kvinnuhondbólturin í bestu deildunum er nóg væl fyri, tí liðini hava trupulleika at varðveita spælarahópin frá árinum fyri. Tey seks kvinnuliðini eru ógvuliga viðbrekin, tí liðini brúka nógvar heilt ungar spælarar, royna at útvega sær góðar útlendingar, men so hava nógvar gentur/kvinnur stóran útlongsul. Summar fara uttanlands á eftirskúla , og summar fara út í verðina at fjakka. Eg havi ringt til Vágs at spyrja, hvussu gongst at mannað VB liðið í vetur?

Besta dømi, hvussu viðbekin okkara kvinnulið eru, er VÍF liðið frá seinasta kappingarár, sum fánaði burtur í einki seinastu dystirnar. Tað stóð at lesa í yvirskriftini í hondbóltsblaðnum, sum kom út fyri kappingina, at VÌF kvinnur ætlaðu sær at vinna meistaraheitið. Men tað gongst ikki altíð, sum prestur prædikar, tí fyrst bleiv ein toppspælari við barn, síðan ein spælari seinni eisini við barn, og tveir spælarar blivur skaddir. Endin gjørdist, at VÍF fánaði burtur í einki seinastu dystirnar.

Maria Weyhe og Magna Tórðardóttir skulu spæla við VB

Tá eg í fjør hugdi í hondbóltsblaðið, sá eg, at einans ellivu spælarar vóru í spælarahópinum hjá VB. Men skjótt frættist, at ein spælari var vorðin við barn, og nú vóru bara tíggju spælarar eftir, har tveir eru málverjar. Ein alt ov lítil spælarahópur at spæla heilan vetur, hugsaði eg. Havi spurt Báru Mortensen, sum spælir við VB, hvussu gongst at fáa mannað VB liðið til landskappingina, og hon sigur soleiðis.

– Vit koma aftur í vetur at spæla við smalum spælarahópi, har vit serliga hava fáar spælarar skifta við í bakketuni. Helga E. Kjærbo er við barn, og vit vóna, at Helga og Rannvá Johannessen,sum hevur átt barn, koma at spæla við liðnum eftir nýggjár. Ùtlendingarnir málverjin Sanja Jevic og útispælarin Danijela Mistic halda fram, og sjálv eri eg komin aftur úr Danmark. Vit hava tvær heilt ungar gentur, sum eru í hópinum, men tær koma uttan iva ikki at spæla so nógv. VB liðið hevur ongan eyka málverja, skal sigast.

–  Guðrið Mortensen og Rúna Jacobsen spæla eisini, og so eru gleðiligu tíðindini, at tveir ungir góðir spælarar eru komnir á ítróttaskúla í Vági. Talan er um Mariu Halsdóttir Weyhe, sum spældi við H71, og so Magnu Tórðardóttir, sum spældi við Kyndli. Báðar hava spælt á ungdómslandsliðum, og nú skulu tær spæla við VB, sigur Bára.

Seinasta kappingarár gekk ikki nóg væl hjá VB, tí liðið vann bara fimm av tjúgu dystum og fekk tíggju stig. Eg spyrji at enda Báru, um tey í spælarhópinum hava sett sær nakað mál fyri komandi kappingarár?

– Um vikuskiftið hava vit havt eitt slag av venjingarlegu í Vági, og har tosaðu vit um at fáa VB liðið at koma millum trý ella fýra tey bestu liðini fram til jóla. Tá so liðið er meira samanspælt og verður betur mannað eftir nýggjar, so vóna vit at koma longri upp í stigatalvuni. Vit ætla eisini at satsa upp á steypakappingina. Venjari hjá VB er Michael Ericsson, sum seinasta kappingarár vandi Stjørnuna, sigur Bára at enda.

Skemtaði at enda eitt sindur við Báru í prátinum, at nú er spælarahópurin so lítil hjá VB, at tær mugu syrgja fyri, at eingin kvinna gerst við barn í kappingarárinum, tí hetta tolir VB-liðið ikki. (Vagnur)

Tá eg fekk bókina “Sunneva – dame af sjældent mod” í hondina, gjørdist eg forvitin, tí millumnavnið Sandø var í navninum á hesi serligu kvinnu, sum eftir seinna heimsbardaga fekk fleiri virðislønir, tí hon undir seinna heimsbardaga sýndi serligt dirvi at hjálpa medfangum í týskum kvinnufongsli og týningarlegu. Sunneva var fødd á Sandi og er elsta dóttir sóknarprestin danan Hans Christian Pedersen, sum var prestur á Sandi frá 1896 til 1902.

Longu fyrst í bókini fært tú varhugan av, at her er talan um serliga smágentu, sum skjótt kemur tvørs av pápanum og vildi ganga egnar leiðir. Sunneva var ikki løtt hjá foreldrunum og serliga pápanum at fáast við, tí Sunneva og pápin vóru so ymisk. Pápin var ógvuliga konservativur í síni hugsan, bæði tá talan var at uppala børn og millum kirkjuliðið í bygdini. Hann vildi millum annað hava, at systkini gingu í eins serligum seymaðum klæðum, sum onnur børn í bygdini ikki gingu í. Og sum prestur vildi pápin ikki gifta fólk, har hann visti, at maðurin smakkaði sær ov nógv á. Tá vísti hann unga parinum til prestar í grannabygdunum.

Gekk ikki væl millum foreldrini og serliga pápan og Sunnevu, so elskaði hon abban og ommuna í Danmark, foreldrini hjá mammuna Claru. Í 1902 flutti presturin og familjan aftur til Danmarkar, men sambandið millum Sunnevu og pápan bara versnaði, tá ið Sunneva gjørdist tannáringur. Sunneva helt, at pápin var dupultmoralskur, tí hann hevði eina føroyska vinkonu í Føroyum, sum hann syrgdi fyri eisini kom til Danmarkar. Ikki varð prógvað, at pápin var meira ein vinmaður við føroysku kvinnuna, men Sunneva hevði sín mistanka.

Sunneva tímdi ikki at ganga í skúla, men við neyð og deyð eydnaðist henni kortini at fáa studentsprógvið. Hon var nú blivin so ill inn á pápan, sum hon helt blandaði seg ov nógv í hennara gerandisdag, at hon rýmdi til París, har hon ongan kendi. Ì París virkaði hon sum fimleikalærari og hevði eisini onnur fyrifallandi arbeiði.

Tá seinni heimsbardagi byrjaði, fór Sunneva at arbeiða hjá Reyða Krossi í Fraklandi. Serliga hevði hon áhuga í jødum, sum mátti flytast og goymast fyri týskinum, og serligan alsk hevði hon fyri nógvu børnunum, sum gjørdust foreldraleys orsakað av krígnum. Men so tekur Sunneva eina avgerð, sum kom at mynda hana restina av lívinum. Hon fór inn í mótstøðurøðsluna París og serliga hjálpti hon bretskum njósnarum, sum virkaðu í Fraklandi. Hon bjargaði skinninum meira enn einaferð, tá ið hon kundi vísa týskinum, at hon var fødd í Føroyum og var ikki danskur njósnari. Týskland hevði jú hertikið Danmark.

Sunneva kom serliga at hava samband við tveir njósnarar Yeo-Thomas og Brossolette, men tá ið hesir báðir vórðu handtiknir av týskum, var Sunneva nakað seinni eisini handtikin og flutt í kvinnuleguna í Ravensbrück í Týsklandi. Hvussu skilið var í týsku fongslunum og týningarlegunum, hava vit mangan hoyrt um, og tað, sum Sunneva sigur frá, er dapur lesnaður. At fólk kunnu soleiðis fara við øðrum fólkum, er óskiljandi fyri okkum onnur.

Tað var serliga í kvinnufongslinum, har kvinnur livdu undir ósømiligum korum, at Sunneva vísti serligan stríðsvilja og kenslur fyri øðrum fangum. Hon sigur frá, hvussu óndar serliga nakrir kvinnuligir vaktir vóru ímóti fangunum. Sunneva sá nógvar kvinnur doyggja av sjúku og maktarloysi. Seinast í bókini vera teir norðurlendsku fangarnir leyslætnir í býti við týskar fangar í norðurlondum. Svenskir bussar heintaðu fangarnar og koyrdi teir til Svøríkis. Eftir kríggi var Sunneva verandi í Danmark, har hon undirvísti í týskum og fronskum. Hon ferðaðist eisini víða, har hon helt fyrilestrar um tíðina í týsku legunum. Hon var virkin í felagsskapum, sum hjálptu serliga foreldraleysum børnum eftir seinna heimsbardaga.

Áhugavert at lesa sambandi millum medfangan Ragnu Ficher, sum var hálvur jødi, og Sunneva. Sunneva ákærdi Ragnu at vera njósnara fyri týskar vaktir í kvinnufongslinum. Men Sunneva mátti at enda taka aftur ákærurnar, sjálvt um hon visti, at Ragna ikki hevði reint mjøl í skjáttuni.

Sunneva Sandø doyði 83 ára gomul 18. mai 1981. Bókin, sum kom út í 2013 og skrivað av Anders Otte Stensagar, er ómetaliga góð og rørandi. Meðan eg las bókina, hugsaði eg fleiri ferðir: – Henda kvinnan er jú fødd í Føroyum og hevur traðkað barnaskógvarnar á Sandi. At enda kann nevnast, at eg ongantíð áður hava sæð ein so langan keldulista aftast í eini bók. (Vagnur)

.

Hondbóltsfelagið Stjørnan hevur fingið nýggja nevnd, og Kristoffur Ragnarsson, sum var formaður frá 2002 og í øðrum millumbilum, er givin í nevndini. Eg hevði nógv gott samstarv við Kristoffur, sum tey í Stjørnuni hava nógv at takka, tí Kristoffur var formaður øll gullárini, tá besta kvinnuliðið vann seks meistaraheiti og var í tíggju steypafinalum, har sjey finalur vóru vunnar. Kristoffur segði mær fyrr í ár, at hann ynskti, at yngri kreftir tóku yvir Stjørnuna, og nú fekk hann sítt ynski uppfylt. Nýggj sjeymannanevnd við Jastrid Gullaksen sum forkvinnu leggja nú til brots, og heilt góðar vónir eru at fáa ment Stjørnuna enn meira. Eg havi hitt forkvinnuna, og hon sigur:

– Vit eru fýra kvinnur í nevndini, sum allar hava spælt á besta liðnum hjá Stjørnuni. Síðani eru eisini maður mín Símun, pápi mín Oliver og Jákup Mikkelsen. Vit koma ikki at hava nakran útlending á besta kvinnuliðnum, tí vit eru nýggj, og eingin avtala var gjørd við nakran spælara. Um kanska onkur spælari kemur seinni, fáa vit at síggja. Á besta liðnum eru nógvir góðir ungir spælarar pluss nakrir nakað eldri spælarar við royndum. Annars leggja vit frá byrjan dent á at fáa fleiri ungfólk at spæla hondbólt í Stjørnuni.

– Støðan er góð í gentum seytjan ár og hava vit melda tvey lið til kappingina. Síðani hava vit eitt lið í gentum fjúrtan ár, meðan vit mangla ein árgang í gentum tólv ár, men koma tó við einum liði, men her skulu vit gera eitt arbeiða til tess at útvega fleiri spælarar. Tað sá heldur ikki gott út við gentum 10 ár, tí har vóru bara tríggjar gentur til fyrstu venjing, men áðrenn vit vistu av, vóru fimtan gentur at síggja í høllini, og hetta er at fegnast um. Vit koma við tveimum U8 liðum, og so eru vit farin inn í barnagarð eftir gentum U6 ár.

– Tú spyrt, hvør skal venja øll hesi liðini, og hetta er stóri trupulleikin hjá okkum. Nógvir eldri spælarar og foreldur vilja hjálpa, men tey halda seg ikki nóg væl til, tí tey hava einki venjaraskeið at halla vangan á. Tí hava vit gjørt avtalu við danskan venjara at venja tey ungu, og koma okkara egnu fólk eisini at hjálpa í ymsum árgangunum. Vit eru øll nýggj í nevndini, og nú fara við góðum treysti til verka.

– Eg vil í hesum sambandi takka Kristoffuri Ragnarsson fyri tað dygdararbeiði, hann hevur gjørt í so nógv ár, sigur Jarstid at enda.

Tað vóru annars keðilig boð at hoyra úr Klaksvík í ár 2000, tá Stjørnan gavst við dreingja – og manshondbóltinum. Tað var tann tíð, tá Stjørnan hevði gott manslið í bestu deildini og eisini nógv góð ungdómslið. Í 2006 bórust so tíðindi, at Team Klaksvík var stovnað. Sjálvur haldi eg, at tey áttu at lagt bæði feløgini saman, tí tá hevði samlaði felagsskapurin verið sterkari í allar mátar. Men kanska fari eg skeivur. Spennandi í komandi tíðum at fylgja virkseminum í Stjørnuni. Hondbólturin í Klaksvík hevur djúpar røtur heilt aftur í 1930-árini. (Vagnur)

Tá eg ár um ár síggi í fjølmiðlunum, at nú er Johnny Tauman aftur komin til Føroya at halda dómaraskeið, so hugsi eg hvørja ferð: Seinastu tretivu árini eru vit ikki komin eitt fet víðari á dómaraøkinum. Og tað kann ikki vera rætt, at summi hondbóltsfeløg útvega útlendskar venjarar og spælarar fyri hundraðtalstúsund krónur, meðan tey ikki megna at útvega eitt A-dómarapar. Orsøkin til óskilið er ógvuliga einfald. HSF hevur ongantíð sett feløgunum krøv at lata teirra íkast til hondbóltsdømininga. Avleiðingarnar eru hesar:

A: Vit fáa eina avskeplaða kappingin, har dystir mugu spælast allar dagar í viku, tí tað vanta A-dómarapør. Nakrir A-dómarar spæla fótbólt, og kunnu tí ikki døma fyrr enn fótbóltskappingin er liðug, og onkur dómari dømir eisini av og á uttanlands.

B: Spælarar síggja viku um viku sama dómarapar koma at vøllin at døma dyst, tað veri seg um tey spæla á heimavølli ella útivølli. Dømi var um kvinnulið seinasta kappingarár, har sama A-dómarapar dømdi meira enn helvtina av dystunum hjá hesum liði. Er tað rætt, sjálvandi ikki. Spælarar og áskoðarar hava annað uppiborið.

C: Vit fáa eina skeiva javnvág í landskappingina, tá ikki øll feløgini seta A-dómarar til kappingina. Vit slíta upp nøkur fáa dómarapør, og bæði spælarar og áskoðarar gerast troytt at síggja somu dómarapør viku um viku.

D: Í Føroyum megna vit ikki at halda altjóða reglur um uttanvelta døming, sum er ein av grundreglunum í hondbóltsspælinum kring heimin. Hví gera vit ikki tað? Jú, tí HSF letur fleiri feløg og eisini stór feløg sleppa undan at seta dómarar til landskappingina. Er hetta rætt? Sjálvandi ikki, tí øll feløg í HSF skulu geva sítt dómaraíkast til landskappingina. Hetta, tí so er møguleiki at fáa uttanvelta døming í Føroyum sum í okkara grannalondum. Eg góðtaki ikki, tá fólk og eisini fólk í HSF siga, at Føroyar er so lítið land, tí eru vit øll á ein ella annan hátt innhabil, tá talan er um døming. Hetta er bílig undanførsla.

Tað alt er sagt omanfyri, so hava vit seinnu árini havt veika dómaranevnd í HSF. Ella rættari sagt fólk, sum seta dómararnar. Tey hava ikki rættan hugburð um uttanveltaða døming, tí koma vit heldur ikki longri á hesum øki. Fólk, sum arbeiða sum venjarar og hava annað álitisstarv í felag, skulu sjálvnadi ikki døma sítt felag.

Eg havi mangan fingið skotið í skógvarnar, at eg eri negativur, tá eg skrivi um døming. Her er at siga, at eg havi ongantíð skrivað eitt einasta orð um sjálva dømininga á vøllinum, men bara um vantaðu A-dómarapør og uttanveltaða døming.

Hví skrivi eg aftur og aftur um sama evnið? Jú, tá eg á sinni spældi í bestu deildini í fjúrtan ár, spældu vit mest sum hvønn dyst við uttanveltaðum dómarum. Bara hendinga ferð dømdu dómarar, sum høvdu tilknýti til annað felagið. Orsøkin var ringt veður, og so kundi vit velja at spæla ella ikki spæla. Og vit vildu allir altíð spæla. Tí sigi eg: Alt gott um Taumann og hansara dómaraferðir til Føroya, men vit eru bara ikki komin eitt fet longri á dómaraøkini. Vit svimju í okkara lítla dómaradunnuhyli her norðuri og koma ikki úr stað.

Vit hava mangan hoyrt um dómarasamstarv við hini norðanlondini. Hvar er hetta samstarvið? Okkurt hissini dómarapar kemur til Føroya at døma nakrar dystir, men hetta er alt ov sjáldan. Ì 2015 skrivaði eg grein við yvirskiftini: Níggju av trettan liðum í bestu deildunum útvega ikki A-dómarapar til landskappinga. Spennandi at síggja talið av A-dómarum komandi kapping. (Vagnur)

Øll vilja vit knýta okkum til ymsar felagsskapir, tað vera seg um tað eru kristiligir felagsskapir, bindiklubbar, ítróttafeløg ella aðrir felagsskapir. Vit vilja hoyra til onkrastaðni, og so hevur altíð verið. Eg kann gott fylgja tankanum og endamálinum, tá vit í sjónvarpi síggja skúlabørn úti í heimi ganga í eins skúlabúna. Soleiðis var eisini í donskum og enskum kostskúlum nú fyri nógvum árum síðani.

Eitt eru felagsskapir, annað er at ganga í ítróttabúnum í skúla, har felagsmerki eru á bringuni ella á rygginum. Børn skulu ikki hava frámerki í skúlanum, tí hetta kann føra til óhepnar støður og happing.

Í nógv ár arbeiddi eg í fólkaskúlanum saman við kvinnu úr Klaksvík, sum tíverri ikki er millum okkum longur. Henni lærdi eg nógv av. Hon heitti millum annað á foreldur um ikki lata børnini koma í skúla í ítróttabúnum, har B36, HB, Kyndil, H71, Neistin ella Messi stóð við stórum stavum á bringuni ella á rygginum. Børnini kundi fara í Gundadal í slíkum búnum ella spæla í búnunum í grannalagnum men ikki í skúlanum.

Vit vístu foreldrunum á, at í øllum flokkum eru minnilutar, tað vil siga, at ein drongur er kanska í flokkinum, sum heldur við Barcelona ella B36, meðan restin av dreingjunum halda við Real Madrid ella HB. Koma dreingirnir so í skúla í búnunum hjá feløgunum, so kann hetta føra til misskiljingar og happing. Eg havi sum lærari bæði sæð og upplivað slíkt. Haldi ikki, genturnar sýna slíkum búnum so stóran áhuga sum dreingir.

Í mínum ungu døgum gingu nakrir dreingir í svørtum tjúkkum leðurjakkum, dreingir, sum hildu seg vera skrappari enn vit aðrir. Tað sýntist, sum um svarti leðurjakkin økti um teirra sjálvsvirði og sjálvsálit, og summi børn høvdu hesar “leðurjakkarnar” sum fyrimyndir. Seinni sóu vit eisini nógvar “grønjakkar” í býnum, sum ikki síggjast longur. Nú síggja vit heldur ógrynni av børnum, sum ganga í Messi og Ronaldo troyggjum, ja eru í troyggjunum allan sólarringin. Tey ungu síggja jú stjørnurnar í sjónvarpinum og vilja vera sum tær.

At børn ganga í skúla í merktum ítróttaklæðum kann tykjast sakleyst, men eg veit um dømi, har trupulleikar uppstanda, tá ið kanska B36 hevur vunnið FM-heitið ella Real Madrid ella Liverpool hava tapt í vikuskiftinum. Frálíkt at síggja myndir á Facebook, har ungdómar í føroyskum landsliðsbúnum síggja dystin millum Grikkaland og Føroyar í sjónvarpinum. Tá eru vit øll í sama felagsskapi og eru ikki í skúlanum. Eg veit, at nógv foreldur hava fyri langari tíð síðani sæð trupulleikan, og tí nokta børnum at fara í skúla í merktum ítróttaklæðum. (Vagnur)